Những ngày mùa thu tháng Tám của 79 năm trước, thực hiện Quyết định Tổng khởi nghĩa của Quốc dân đại hội Tân Trào, Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa của Chủ tịch Hồ Chí Minh, triệt để tận dụng thời cơ ngàn năm có một khi phát xít Nhật đang trực tiếp nắm quyền cai trị Đông Dương đã đầu hàng Đồng minh, nhân dân khắp nơi trong cả nước nhất tề nổi dậy cướp chính quyền để giành độc lập dân tộc. Từ ngày 18/8/1945, các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam, nhân dân đã sớm giành chính quyền. Đến 19/8/1945, Thủ đô Hà Nội đã khởi nghĩa và cướp chính quyền thành công. Tinh thần và khí thế ấy như mồi lửa lan nhanh khắp cả nước, tạo thế và lực để cả dân tộc đồng lòng đứng lên giành lại độc lập và quyền dân tộc tự quyết.

Ở khu vực Hải Phòng, Kiến An, khí thế cũng sôi sục, khắp nơi đều khẩn trương chuẩn bị lực lượng, điều kiện cho Tổng khởi nghĩa theo mệnh lệnh của Trung ương Đảng và Hồ Chủ tịch. Trong đó, tại Kim Sơn (huyện Kiến Thụy), từ rất sớm, Ủy ban dân tộc giải phóng đã được thành lập (12/7/1945) và lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành được chính quyền. Đến sáng ngày 15/8/1945, quần chúng vũ trang ở các xã đã kéo về trung tâm huyện Kiến Thụy dự mít tinh lớn, tạo áp lực, xóa bỏ chính quyền tay sai, thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời huyện; trở thành địa bàn huyện sớm nhất thiết lập được chính quyền cách mạng của Kiến An, Hải Phòng. Tiếp đó, chính quyền cách mạng được thành lập ở nhiều địa phương: huyện An Lão vào ngày 17/8, huyện Vĩnh Bảo và huyện Tiên Lãng vào ngày 20/8, huyện Thủy Nguyên vào ngày 22/8.

Tại khu vực nội thành Hải Phòng, trong suốt cả tuần, nhiều hoạt động chuẩn bị được tiến hành khẩn trương. Nhiều đội tuyên truyền xung phong cách mạng ra đời, tổ chức nhiều tốp thanh niên dùng cờ đỏ sao vàng trên xe đạp diễu hành một số tuyến phố ngoại ô, giăng biểu ngữ, rải truyền đơn kêu gọi nhân dân tham gia tổng khởi nghĩa để giành chính quyền. Nhiều tầng lớp nhân dân ở khắp các khu phố, các nhà máy tích cực chuẩn bị truyền đơn, biểu ngữ, may cờ đỏ sao vàng; nhiều tổ, nhóm vũ trang cách mạng chuẩn bị khí giới, luyện tập quân sự… Tất cả cùng háo hức chờ lệnh khởi nghĩa toàn thành phố.

Trong khí thế sôi sục đó, ngày 21/8/1945, Xứ ủy Bắc Kỳ đã cử cán bộ về Hải Phòng cùng Việt Minh thành phố thành lập Ủy ban khởi nghĩa, cử đại diện gặp Thị trưởng Hải Phòng thương nghị việc khởi nghĩa giành chính quyền, tránh sự can thiệp của quân Nhật đang đồn trú trên địa bàn. Ủy ban khởi nghĩa thành phố ấn định mít tinh khởi nghĩa vào sáng ngày 23/8/1945. Ngay trong ngày 22/8/1945, lệnh khởi nghĩa được ban hành. Khắp nơi đều náo nức, khẩn trương cho ngày khởi nghĩa thắng lợi.

Đến ngày rạng sáng ngày 23/8/1945, thực hiện mệnh lệnh khởi nghĩa của Ủy ban khởi nghĩa thành phố, hàng vạn người dân từ khắp các vùng quanh thành phố đã vũ trang kéo về quảng trường Nhà hát lớn thành phố tham gia cuộc mít tinh lớn, biểu dương sức mạnh, giành chính quyền. Cùng với hàng vạn người dân tham gia mít tinh, từ Chiến khu Trần Hưng Đạo phía huyện Thủy Nguyên, theo hiệp đồng, lực lượng vũ trang của Chiến khu chia làm hai mũi tiến vào thành phố từ phía bắc. Đồng thời, từ phía nam, một đại đội tự vệ vũ trang Kiến An được bố trí ở khu vực Niệm Nghĩa để bảo vệ, hỗ trợ nhân dân kéo về trung tâm thành phố dự cuộc mít tinh khởi nghĩa.

Đến khoảng 10 giờ ngày 23/8/1945, cuộc mít tinh lớn của nhân dân được khai mạc tại Quảng trường trung tâm Nhà hát lớn thành phố với khúc “Tiến quân ca” hùng tráng vang lên. Ủy ban khởi nghĩa thành phố tuyên bố xóa bỏ chính quyền tay sai; ra mắt Ủy ban cách mạng lâm lời có 7 thành viên, do nhà cách mạng Vũ Quốc Uy làm Chủ tịch.

Sau mít tinh khởi nghĩa thắng lợi, từng đoàn người cùng với các đơn vị vũ trang cách mạng tiếp tục tuần hành thị uy ở các tuyến phố với những bài ca cách mạng. Từ đó, cán bộ và các lực lượng tự vệ tỏa đi các khu vực tiếp quản các trụ sở của chính quyền cũ, như Tòa Thị chính, Sở Cảnh sát, Trại Bảo an binh, Sở Liêm phóng …Tại các nơi ta đến tiếp quản sau đó đều kéo cờ đỏ sao vàng tung bay, thể hiện rõ chính quyền đã về tay nhân dân, trực tiếp điều hành các hoạt động của thành phố.

Từ mùa thu ấy đến nay, thành phố Hải Phòng đã trải qua chặng đường 79 năm chiến đấu, xây dựng và trưởng thành. Đảng bộ, chính quyền, quân và dân thành phố trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược đã tô thắm thêm truyền thống “Trung dũng - Quyết thắng”. Cuộc mít tinh khởi nghĩa sáng 23/8/1945 ở Quảng trường Nhà hát lớn Hải phòng là thắng lợi trọn vẹn của Cách mạng Tháng Tám ở Hải Phòng - Kiến An là sự kiện lịch sử và mốc son chói lọi; đã góp phần cùng cả nước làm Tổng khởi nghĩa thành công; mở ra một trang sử mới hào hùng của Thành phố Cảng anh hùng, cùng cả nước bước vào kỷ nguyên độc lập dân tộc bền chặt, chuẩn bị cho những bước phát triển đầy gian lao và hào hùng của đất nước./.

Nguyễn Văn Hiểu (Cửa Biển)